Chúng Tôi Không Lười, Chúng Tôi Đang Tiến Hoá

Xin lỗi sách, tụi tao không cố ý phũ đâu, nhưng giờ đọc mày còn chán hơn coi phim 144p bị lag khung hình. Nói nghe nè, tụi tao là Gen Z 2025 – phiên bản buff max tốc độ dopamine, multitask từ khi chưa biết cầm bút, não đã quen với việc nhảy giữa hàng loạt tab và nội dung. Đọc sách theo kiểu cổ điển? Xin lỗi, 10 trang đầu là tụi tao đã nghĩ tới chuyện gấp lại đi order trà sữa rồi.

Giờ thì cùng bóc tách từng tầng địa ngục đã đẩy chúng ta vào cái thế giới hậu-văn-chương này nhé. À quên, bật dark mode lên cho dễ đọc, chứ trắng quá là tụi nó out liền.

1. Dopamine xã hội: Tại sao 10 giây video khiến bạn thấy sướng hơn 300 trang sách?

Có bao giờ bạn nhận ra việc coi một cái clip TikTok 15s thấy "đã" hơn đọc 1 chương tiểu thuyết chưa? Không phải bạn dở đâu, đó là não bạn bị hack dopamine. Một cú lướt, một tiếng cười, một đoạn drop beat... não bạn tiết ra dopamine như mưa tháng 7.

Còn đọc sách thì sao? Trang 1 – giới thiệu nhân vật. Trang 2 – đặt bối cảnh. Trang 3 – miêu tả cái bàn. Tới trang 10 thì nhân vật chính mới thở một cái. Cảm giác như phải đi bộ 100 cây số mới tới trạm tiếp nước đầu tiên. Ai chịu nổi?

2. Xã hội ép đọc nhanh, sống nhanh, chết nhanh

Tụi mình không đọc sách không phải vì ngu, mà vì không có thời gian. Một ngày 24 tiếng, trong đó:

• 8 tiếng ngủ (nếu may mắn)
• 9 tiếng đi làm/đi học
• 2 tiếng ăn uống
• 3 tiếng lướt điện thoại cho đỡ stress
• 2 tiếng vật vã tự hỏi "tao đang làm gì với đời?"

Thời gian đâu mà ngồi lật từng trang sách hả? Nếu đọc 1 cuốn dày 500 trang, tụi mình phải hy sinh... toàn bộ khung giờ xem lại video TikTok về con mèo biết nói tiếng Hàn. Không, tụi mình không đủ mạnh mẽ.

3. Booktok, Booktube, Bookgram: Đọc sách đã trở thành... một môn thể thao biểu diễn

Ngày xưa, đọc sách là để biết thêm, để hiểu đời. Giờ thì đọc sách là để sống ảo, chụp flatlay cùng ly cà phê và filter “sáng nắng nhẹ”.

Hỏi thiệt: Có bao nhiêu đứa mua sách về, đọc được 30 trang rồi để đó mốc meo? Nhiều hơn số lần bạn bị seen nhưng không rep. Việc đọc sách giờ đây giống như chuyện ăn healthy trên mạng xã hội: trình diễn là chính, nội dung là phụ.

4. Văn học hiện đại có đang tự đào mồ?

Giờ thử lấy vài tiêu đề sách bạn bắt gặp gần đây nhé:

• “Tôi không quan tâm nhưng tôi vẫn ổn (và bạn cũng nên như vậy)”
• “365 ngày làm việc hiệu quả như... chuột hamster”
• “Sáng dậy lúc 5 giờ, ăn yến mạch, chạy bộ và cười vào mặt đời”

Gì vậy trời? Chúng tôi đang sống ở 2025 – nơi robot còn không ngủ, AI thì viết văn thay người, mà bạn bắt tụi tôi đọc sách dạy sống tối giản khi tài khoản ngân hàng đang tối đen?

Sách bây giờ nhiều khi không còn kể chuyện nữa, mà giảng đạo. Xin lỗi, tụi tôi tới từ J4fun chứ không phải chùa Ba Vàng.

5. Thời đại AI – đọc làm chi khi bot viết giùm?

Bạn muốn review sách? Ask AI. Viết tiểu thuyết mạng? Prompt cho GPT-5. Làm bài luận? Ctrl+C từ 9 bài essay mẫu trên mạng rồi paste vô ChatGPT nhờ sửa.

Nhiều bạn Gen Z hiện giờ thậm chí còn chưa đọc xong Harry Potter nhưng đã xài GPT viết 3 cái fanfic về Hogwarts phiên bản... đa vũ trụ. Ai cần đọc nữa khi đã có khả năng giao tiếp trực tiếp với content?

6. Ứng dụng và giải trí đã giết chết khả năng tập trung

Khi bạn đang định mở sách ra đọc, điện thoại kêu:

“Bing! Bạn vừa được tag vào story 15s cực bựa của thằng Huy.”

Bạn bấm vô xem. Rồi lại kéo tiếp. Rồi lại thấy một clip khác. Và thế là não bạn đã switch mode, từ chế độ deep focus sang hồn nhiên như cô tiên sống bằng dopamine.

Đọc sách đòi hỏi flow, mà flow thì cần thời gian yên tĩnh. Nhưng cuộc sống 2025 – nơi mọi thứ đều gửi notification – làm gì còn yên tĩnh?

7. Gen Z không lười, tụi tôi chọn loại content khác để hấp thụ

Có một sự thật cần được nói ra: sách không còn là hình thức tối ưu để học nữa.

• Thích lịch sử? Có podcast kể lại chiến tranh như phim hành động.
• Thích văn học? Có TikTokers tóm tắt tiểu thuyết bằng rap battle.
• Muốn học code? Có video vừa dạy vừa chơi game cho bạn học kiểu chơi mà học, học mà không biết đang học.

Sách, dù vẫn quý, đã trở nên "nặng" hơn trong thời đại mà “nhẹ, nhanh, ngắn, hài” là tiêu chuẩn mới của kiến thức.

8. Bố cục chữ trên giấy không còn sexy

Hãy nói thật nhé. Một trang sách trắng tinh, chữ đen in đều đều, không emoji, không hình ảnh, không GIF... chính là định nghĩa của sự buồn tẻ.

Trong khi đó, 1 post Instagram có ảnh đẹp, caption đậm chất Gen Z, vài câu quotes được gạch chân, highlight màu hồng pastel, cộng thêm comment của cả fandom... nó mới thực sự sống động.

Sách giấy, trừ khi bạn thích mùi giấy mới in, đã quá lép vế trước visual content.

9. Nội dung có quá nhiều lựa chọn, bạn chọn được cái nào?

Trong một ngày bạn thấy:

• 1 clip phân tích tâm lý của Wednesday Addams.
• 3 bài blog về cách dùng AI làm giàu.
• 5 video giải thích vũ trụ Marvel hậu-Endgame.
• 1 thread trên X kể chuyện tâm linh có thật ở Đà Lạt.

Và giờ ai đó bảo bạn: “Hãy đọc cuốn 'Sông Đông Êm Đềm', nó sẽ thay đổi cuộc đời bạn.”

Ơ kìa, tụi tôi không muốn thay đổi cuộc đời. Tụi tôi đang muốn đổi avatar TikTok trước đã.

Kết Bài: Sách không lỗi – chỉ là cuộc sống đã update lên version khác

Việc tụi mình ít đọc sách hơn không có nghĩa là ngu đi. Chúng mình chỉ đang hấp thụ kiến thức theo cách phù hợp hơn với bộ não đã được rewired bởi thời đại số.

Có thể sách sẽ comeback. Có thể sau thời kỳ bão hoà content, con người sẽ quay về lại với những trang giấy tĩnh lặng. Nhưng hiện tại? Chúng tôi không lười đọc – chúng tôi chỉ đang chờ sách biết nhảy, biết nói, và biết chơi trend.

Bonus từ J4Fun 📖💀

Nếu bạn đã đọc tới đây, xin chúc mừng – bạn vừa chứng minh là vẫn còn hy vọng cho nhân loại biết cười vào mặt giáo điều.

Bạn không cần đọc sách để trở thành “người trí thức”, bạn chỉ cần hiểu rằng tri thức không nằm trong hình thức, mà nằm trong cách bạn tiêu hoá nó.

Còn nếu bạn thấy bài này hay – share lên story và tag J4fun nha, để tụi mình biết rằng ít nhất còn có một bạn chịu đọc dài hơn 15 dòng 😈